مقدمه
سند در نظام حقوقی ایران یکی از مهمترین ابزارهای اثبات مالکیت و تعهدات است. هر فردی که در معاملات ملکی، تجاری یا حتی امور شخصی فعالیت میکند، ناگزیر با انواع اسناد سر و کار دارد. شناخت انواع سند، ویژگیها و ارزش حقوقی هر یک میتواند از بسیاری مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری کند. در این مقاله به بررسی انواع سند در ایران و کارکردهای آنها میپردازیم.
۱. تعریف سند
بر اساس ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی:
«سند عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد.»
بنابراین هر نوشتهای که بتواند در دادگاه یا نزد مقام رسمی اثبات حق یا تعهد کند، سند محسوب میشود.
—
۲. تقسیمبندی کلی اسناد
در ایران، اسناد به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
الف) اسناد رسمی
طبق ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی:
اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک، دفاتر اسناد رسمی یا نزد سایر مأموران رسمی و در حدود صلاحیت آنها تنظیم شوند، رسمی هستند.
ویژگیها:
اعتبار بالا در مراجع قضایی
غیرقابل انکار بودن امضا و مهر
امکان صدور اجرائیه بدون نیاز به دادگاه
نمونهها:
سند مالکیت (سند تکبرگ یا منگولهدار)
سند رسمی رهن و اجاره در دفترخانه
سند ازدواج و طلاق
وکالتنامه رسمی
—
ب) اسناد عادی
هر نوشتهای که بین اشخاص بدون دخالت مأمور رسمی تنظیم شود، سند عادی است.
ویژگیها:
اعتبار کمتر نسبت به سند رسمی
قابل انکار یا تردید در دادگاه
برای اثبات نیاز به امضا و گاهی شاهد دارد
نمونهها:
قولنامه یا مبایعهنامه دستی
چک و سفته
رسید پرداخت وجه
قراردادهای دستنویس
—
۳. انواع اسناد ملکی در ایران
در حوزه املاک، اسناد تنوع بیشتری دارند و شناخت آنها برای مشاوران املاک و خریداران ضروری است:
1. سند تکبرگ:
جدیدترین نوع سند مالکیت
دارای کد یکتا و امنیت بالا
بهسادگی قابل استعلام است
2. سند منگولهدار (قدیمی):
شامل دفترچه چندبرگی با پلمپ و نخ و مهر
امنیت کمتری نسبت به سند تکبرگ دارد
در حال حاضر به تدریج به تکبرگ تبدیل میشوند
3. سند قولنامهای:
قراردادی بین خریدار و فروشنده بدون ثبت رسمی
از نظر قانونی مالکیت قطعی ایجاد نمیکند
امکان طرح دعوی و الزام به تنظیم سند رسمی وجود دارد
4. سند مشاعی:
نشاندهنده مالکیت چند نفر بر یک ملک (بدون تفکیک بخشها)
سهم هر فرد به صورت درصد یا دانگ مشخص میشود
5. سند تفکیکی:
پس از افراز یا تفکیک ملک بین مالکان صادر میشود
هر بخش دارای سند مجزا میشود
6. سند ششدانگ:
نشاندهنده مالکیت کامل یک فرد بر کل ملک
معتبرترین نوع سند ملکی برای نقل و انتقال
7. سند وقفی:
متعلق به موقوفات است و خرید و فروش آن با شرایط خاص امکانپذیر است
—
۴. اهمیت شناخت انواع سند
جلوگیری از کلاهبرداری و معاملات معارض
افزایش امنیت حقوقی در خرید و فروش
امکان استناد راحتتر در مراجع قضایی
صرفهجویی در هزینهها و زمان
—
۵. نتیجهگیری
در ایران اسناد به دو دسته کلی رسمی و عادی تقسیم میشوند، اما در حوزه املاک انواع متنوعی از سند وجود دارد که هرکدام اعتبار و کاربرد خاص خود را دارند. برای انجام معاملات ایمن، آشنایی با این اسناد و مشاوره با کارشناسان حقوقی و مشاوران املاک ضروری است.
